Cuma , 29 Mart 2024
Home / Kürdistan / Şark Islahat Planı 24 Eylül 341 (1925)

Şark Islahat Planı 24 Eylül 341 (1925)

Kürt sorunu neden çözülemedi ya da ‘Şark Islahat Planı’ – 5

Mehmet BAYRAK Şark Islahat Planı – V
BEROJ/11.05.2009

Türk devletinin Kürtlere yönelik inkar ve imha siyasetini bir proje halinde devreye soktuğu Şark Islahat Planı, güncellenerek sürdürülüyor. Öyle ki, 1925 yılından hazırlanan bu planın birçok maddesi, hala farklı yol ve yöntemlerle uygulanıyor. Bu anlamda denilebilir ki, 1925’lerden bugüne Türk devletinin Kürtlere ve diğer halklara yaklaşımında bir milim ilerleme söz konusu değil…

İrtica hadisesinde mahall-i ceryan olan vilayetlerimizdeki müşahedatı tetkik ve icabeden tedabiri tezekkür ve bir rapor halinde tanzim eylemek üzere Dahiliye Vekili Cemil, Adliye Vekili Mahmut Esat, Çankırı Mebusu Mustafa Abdülhalik beylerle Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisi sanisi Mirliva Kâzım Paşa’nın iştirakile bir Encümen teşkili hakkındaki 8/Eylül/341 tarih ve 2536 numaralı mahrem İcra Vekilleri Heyeti Kararnamesi mucibince Dahiliye Vekâletinde içtima ve netice-i müzakeratta berveçh-i âti mukarreratın arzına karar verilmiştir: Plan uygulanıncaya kadar askeri yönetim,

1- Şark vilâyetlerinde mevcut idare-i örfiye berveçh-i âti proğramın hitam-ı tatbikine kadar idame olunacaktır.

2- Türkiye 5 umumi müfettişlik mıntıkasına tefrik edilmiştir. 5’inci Umumi Müfettişlik mıntıkası bervech-i âti vilâyattan terekküp eder: Umumi Müfettişlik Bölgesi’ne giren yerler: “Hakkâri, Van, Muş, Bitlis, Siirt, Genç, Diyarbekir, Mardin, Urfa, Siverek, Elâziz, Dersim, Malatya, Ergani” Bayezit vilâyeti ile Pülümür, Kiğı ve Hınıs kazaları programın tatbikine kadar muvakkaten Beşinci Müfettişlik emrinde bulunacaktır.

Umumi Müfettişin görev ve yetkileri: Müfettiş-i Umumi, Islâhat Programının aleddevam tatbikine memur olup maiyetinde her vekâletten bir müfettiş ile bir de askeri müşavir ve ayrıca maiyet heyeti vardır. Mıntıkasındaki seyyar jandarma alayları emri altındadır.

İdare-i örfiye mıntıkasının âmir-i askerisi 7. Kolordu kumandanı olup idare-i örfiye reisi sıfatile Müfettişe merbuttur.

Müfettiş-i umumilik ihdas olununcaya kadar 3. Ordu Müfettişi bu vazifeyi ifaya devam edecektir. İdare-i örfiyenin Beyazit vilayeti ile Pülümür kazasına teşmili ve ıslâhatın hitam-ı tatbikine kadar temdidi hakkında Meclis-i Aliye bir teklifte bulunmak icapeder.

Asimilasyon ve Türkleştirme çabaları

Sürekli Sıkıyönetim ve mahkemelerin Türkleştirilmesi:

3- Mahakim-i nizamiye ve divan-ı harb-i örfilerde asker ve sivil yerli hakim bulunmayacaktır.

4- 13/Şubat/341 tarihine kadar haklarında takibat-ı adli yapılıp da işleri intaç edilemeyen maznun ve mühtehimlerin hukuk-u şahsiye baki kalmak şartile davaları tecil olunacaktır. Ancak mürur-u zamana uğramamış katl-i müntiç cinayetlerle isyan-ı âhirden mukaddem isyan mahiyetindeki cinayetler tecil edilmez, buna nazaran Meclis-i âliye teklif-i kanuni yapılacaktır.

Ermeniler’den boşalan alana Türkler yerleştirilecek:

5- Van şehri ile Midyat arasındaki hattın garbında Ermeniler’den metrûk araziye Türk muhacirleri yerleştirilecektir. Bunun için idare-i örfiye mıntıkasındaki vilâyatta bulunan Ermeni emvali maliyece satılmayacak Kürtler’e icar dahi edilmeyecektir. Yugoslavya’dan gelmekte olan Türk ve Arnavutlar ile İran ve Kafkasya’dan gelecek teşkil edeceği muhacirin, evvelemirde Elâziz-Ergani-Diyarıbekir, Elâziz-Palu-Kiğı, Palu-Muş arasındaki Murat Vadisi, Bingöl Dağının şark ve cenubu ve Hınıs, Murat vadileri, Muş Ovası, Van Gölü havzası, Diyarıbekir-Garzan-Bitlis haylarında iskân edilecek.

Laz, Gürcü ve benzerleri de Kürdistan’a serpiliyor

Bunlardan başka Rize, Trabzon vilâyetleriyle Erzurum vilâyetinin şimali şarkı kazalarında mütekâsif olan halktan inzimam ve muvafakatlarile ve muhacirlerin iskânı için müttehaz şeraitten istifade ederek Hınıs Çayı ve Murat Vadisine ve Van Gölünün şimal mıntıkasına naklolunacaktır.

Yerleşim masraflarını devlet karşılayacak:

Şarka yerleştirilecek muhacirin ve yerli Türklerin iskân edilecekleri mıntıkalara kadar hükümetin vesait-i seriası ile nakilleri ve esnay-i nakilde iaşeleri ve evlerinin taraf-ı hükümetten inşası bir senelik iaşelerinin temini, hayvanat ve alât-ı ziraiyelerinin de kezâlik taraf-ı hükümetten itası lâzım gelir.

Kürtler, işgal ettikleri topraklardan çıkarılarak eski yerlerine veya batıya aktarılacaklar:

Türk muhacirinin yerleştirileceği Ermeni emvâlini vesâik-i tasarrufiye ibraz edilmeyerek ne sebeple olursa olsun işgal etmiş olan Kürtler çıkarılarak geldikleri eski yerlerine iade veya arzu ettikleri garpte hükümetin irae edeceği mahallere naklolunacaktır. Yerleştirilecek Türkler’in, Kürtler’in taarruzundan muhafazaları için tedabir-i mahsusa alınacaktır. 341 senesinde azami 50 bin nüfus sevk ve iskân edilecektir.

Batı’dan ve Kuzeydoğu’den göçmen ithali:

Ayni veçhile 10 senede Yugoslavya, Bulgaristan, Kafkas ve Azerbaycan’dan beşyüzbin nüfusun celp ve bâlâda arzedilen mıntıkaya yerleştirilmesi için 343 ten itibaren her sene bütçeye ekalli beş milyon lira tahsisat konması lâzımdır.

Arazi yazımı:

6- Bu mıntakada arazi tahrirlerine Maliye Vekâletince tercihan ve müstacelen başlanacaktır.

Nüfus Yazımı:

7- Dahiliye Vekâleti 342 bütçesine mevzu tahsisatla evvelemirde 5. Müfettişlik mıntakasında tahrir-i nüfus yapılacaktır.

İsyancılara vergi:

8- İsyana iştirak eden mıntakalardaki halka isyandan mütevellit masrafın tahmili muvafıktır. Bunun temini için Maliye Vekâletince Meclis-i aliye bir kanun teklif edilecektir. Bu mıntakada bulunup da isyana iştirak etmeyen köyler bu vergi ile mükellef tutulmayacaktır. (Bu köyler Erkân-ı Harbiye-i Umumiyece tesbit edilmiş olanlardır.)

Kürtlerin batıya sürgün edilmesi

Tehlikeli bulunan ailelerin batıya iskânı:

9- İsyanı teşvik ve idare etmiş olanlar ile bunların akraba ve taallûkatı ve rüesadan hükümetin Şarkta kalmalarını muvafık görmediği eşhas, aile ve taallûkatile beraber Garpte hükümetin göstereceği mahallere nakledilecektir. Terk edecekleri emval ve arazi hükümetçe satın alınarak bedeli nakten veya nakledilecekleri mahallerde ayni kıymette emlâk ve arazi tefviz olunacaktır. Hükümet Yandaşları Yerinde Kalacak: İsyan harekâtı esnasında hükümete arz-ı hizmet ve sadakat edenlerden hükümetle beraber bizzat isyan aleyhinde hareket etmiş olan rüesanın nakilleri tehir olunacaktır.

Kürdistan’a mefrukeli ve muktedir memur tayini:

10- Aşiret yapısının on sene zarfında ilgasi ve halktan doğrudan doğruya hükümetle temas ve hukukunun bilâvasıta hükümetçe muhafazası ve temini hususu peyderpey mevki-i fiile konacaktır. Bunun için Şarkta hükümet kuvvet ve nüfuzunun her şube-i idareden mefkûreli ve muktedir memur gönderilmek suretile takviyesi lâzımdır.

2. Derecedeki memurluklara bile Kürtleri atamamak: Aynı zamanda bu mıntakadaki tali memuriyetlere dahi Kürt memur tayine olunmamalıdır. Merkezden mansup memurin (jandarma dahil) için berveçh-i âti teklif-i kanuniye lüzum vardır:

Zamlı ücret:

A- İdare-i örfiye mıntakasında merkezden mansup bilumum memurin (jandarma dahil) orada bulundukları müddetçe tahsisat-ı fevkâladelerinin yüzde 75’i nisbetinde zam alırlar.

Mecburi hizmet:

B- Bu mıntakada memurin laakal 3 sene hizmet ederler, 3 seneden sonra her mıntaka haricinde sınıfile mütenasip diğer bir hizmete nakledilirler ve yerlerine başkaları gönderilir. 3 Seneden fazla kalmak isteyenler yerlerinde ipka edilir ve 6 seneden fazla aynı mevkide kimse kalamaz.

Bölgenin silahtan arındırılması

C- Bu mıntakadaki ordu mensubinine de aile nüfus miktarına nazaran 1-5 nefer tayını nisbetinde zam verilir.

Askeri gücün artırılması:

12- Hakkâri, Van vilâyetlerinde bulunan 4 hudut taburlarile Van’da teşekkülü Erkân-ı Harbiye-i Umumiyece arzu edilen 2 taburdan bir avcı livası teşkili ve bu 6 tabur ile bunlara mücavir olan diğer 3 hudut taburu mevcutlarının sekiz yüzere iblâğı için bütçeye tahsisat ilâve edilmelidir.

Silahların yasaklanması:

13- Silâhlar toplanacak ve silâh taşınması men edilerek ancak vesika tahtında taşınmasına müsaade edilecektir. Vesikasız silâhlar evlerde dahi olsa müsadere edilecek ve sahipleri Divan-ı Harb-i Örfilere tevdi olunacaktır.

Kürtçe konuşanların cezalandırılması:

14- Aslen Türk olup Kürtlüğe mağlup olmaya başlayan berveçh-i âti Malatya, Elâziz, Diyarıbekir, Bitlis, Van, Muş, Urfa, Ergani, Hozat, Erciş, Adilcevaz, Ahlat, Palu, Çarsancak, Çemişkezek, Ovacık, Hısnımansur, Behisni, Arga, Hekimhan, Birecik, Çermik, vilâyat ve kaza merkezlerinde hükümet ve belediye dairelerinde ve sair müessesat ve teşkilâtta, mekteplerde, çarşı ve pazarlarda Türkçe’den maada lisan kullananlar evamir-i hükümete ve belediyeye muhalif ve mukavemet cürmile tecziye edilirler.

Eğitim yoluyla eritme:

15- Aslen Türk olan ve fakat Kürtlüğe temessül etmek üzere bulunan mevakide ve Siirt, Mardin, Savur gibi ahalisi Arapça konuşan mahallerde Türk Ocakları ve mektep açılması ve bilhassa her türlü fedakârlık iktiham olunarak mükemmel kız mektepleri tesis ve kızların mekteplere rağbetlerinin suver-i adide ile temini lâzımdır.

Asimilasyon merkezi yatılı okullar

Dersim’e yatılı okul:

Hassaten Dersim, tercihan ve müstacelen leyli iptidailer açılmak suretiyle Kürtlüğe karışmaktan bir an evvel kurtarılmalıdır.

Dersimiler’in batıya nakli:

16- Dersimliler’in Dersim’den çıkmak isteyen kısımları Sivas garbinde gösterilecek mıntakaya nakledilebilirler. Müfettişlik mıntakasından bu suretle Anadolu dahiline nakledilmek arzu edenlerin hükümetçe irae olunacak yerlere nakilleri de mümkündür.

Fıratın Batısında Oturanlara Yapılacak Uygulama:

17- Fırat garbındaki vilâyetlerimizin bazı aksamında dağınık bir surette yerleşmiş olan Kürtler’in Kürtçe konuşmaları behemahal men edilmeli ve kız mekteplerine ehemmiyet verilerek kadınların Türkçe konuşmaları temin olunmalıdır.

Resmi yapılar:

18- Hükümet binaları ile jandarma karakolları ve mebani-i askeriye ve hudut karakolları cem-i ianat kanununa tevfikan süratle inşa edilecektir.

Yalnız hükümet konakları inşaatına hükümet de muvazene-i umumiyeden yardım eder. Bu mebani meyanında memurin ve zabitan ikametgâhları da imkân nisbetinde nazar-ı dikkate alınmalıdır.

Yol yapımı:

19- Bu nuntakadaki bilûmum yolların inşaat programı Müfettiş-i Umumilik tarafından tanzim edilir. Evvelemirde idare-i umumiye ve hususiyeden olup mühim sevkülceyşi yolları inşa edilmelidir.

Demiryolu:

20- Şark şimendiferlerinin Erzincan’a, Sivas, Elâziz-Diyarıbekir, Elâziz-Çapakçur-Muş, Van Gölüne mümkün olduğu kadar az zamanda varmasını temine çalışmak lâzımdır.

Asayiş tedbirleri Karakolların yeri ve donanımı:

21- Bilûmum karakollar, müdafaaya müsait inşa edilmekle beraber telefon ve helyosta ile mücehhez olmalıdır. Bu mıntakada behemahal bir kaç telsiz istasyonu bulunmalıdır.

İstihbarat:

22- Kaçakçılık, istihbarat, casusluk ve emniyet nokta-i nazarından hudut komiserleri esaslı vaziülceyiş tebeddülatından maada hususat için Umumi Müfettişten evâmir-i mucibe alabilirler.

Zırhlı araç:

23- Kaçakçılığa mani olmak için Maliye Vekâletince alınacak otomobillerden bir kaçının zırhlı otomobil olması ve bu otomobillerden indellûzum hudut kıtaatının dahi istifadesi muvafıktır.

Kolluk kuvvetlerinin görev bölümü:

24- Şehir, kasaba ve nahiyelerde vazaif-i zabitanın kâmilen polise tevdii ve jandarmanın kıta halinde asayiş ve takibatla tavzifi muvafıktır. Bu bapta Dahiliye Vekâleti tarafından bir kanun tanzimi ve bütçelere buna nazaran nakliyat ve zammiyat icrası lâzımdır.

Ecnebilerin bölgeye girişinin yasaklanması:

25- Bu mıntakaya ecnebi bir şahıs ve müessesenin hükümetin müsaadesi olmaksızın duhûl ve teessüsüne müsaade edilmeyecektir.

Asker alımı:

26- Tahrir-i nüfus yapılan mıntakalarda derhal ahzıasker teşkilâtı yapılacaktır. Dahil-i esnan olanlar bu mıntaka haricinde hizmet-i askeriyelerini ifa edeceklerdir. Bunların bir müddet için gayr-i müsellah hidematta istihdamları muvafık olur.

Aracının kaldırılması:

27- Bu mıntakada hükümet, bütün şuabat-i idarede halkın işini bilâvasıta ve bizzat görmeli ve mutavassıtları şiddetle red ve men eylemelidir.

28- Müfettişlik mıntakasındaki vilâyet taksimatının tâdil ve islâhı umumi teşkilâtın kabul ve icrasına kadar tehir olunabilir. 24/Eylül/341 (1925)

Islahat Programı’nı hazırlayanlar: M. Cemil (Uybadin) Mehmet Esat (Bozkurt) Kâzım (Orbay) Mustafa Halik (Renda)

“Not: Bu Raporun aslı Vilâyetler İdaresinin Birinci Şubesindeki dosyasında üç numaralı gömlekte mahfuzdur.”

Kürt sorunu neden çözülemedi ya da ‘Şark Islahat Planı’ – 5

Türk devletinin Kürtlere yönelik inkar ve imha siyasetini bir proje halinde devreye soktuğu Şark Islahat Planı, güncellenerek sürdürülüyor. Öyle ki, 1925 yılından hazırlanan bu planın birçok maddesi, hala farklı yol ve yöntemlerle uygulanıyor. Bu anlamda denilebilir ki, 1925’lerden bugüne Türk devletinin Kürtlere ve diğer halklara yaklaşımında bir milim ilerleme söz konusu değil…

Diğer Başlıklar

30.YILINDA MADIMAK KATLİAMININ UNUTMADIK! XETA SOR

Yılında Madımak Katliamını Unutmadık! 2 Temmuz 1993, TC devletinin katliamlar serisine bir yenisinin eklendiği, kara …

NUH GELSİN DE TUFAN GÖRSÜN-6- Remzi BİLGET

NUH GELSİN DE TUFAN GÖRSÜN Bitmiyor Ölümlerimiz! Ağlamak nedir, gözyaşı ne ola? Ya da kuruması …

FIRSAT KARGALARI! Samet ERDOĞDU

FIRSAT KARGALARI 10 sene önce politik meteorolojide benim hava tahmini göstergem Öcalan idi. Ona bakarak …

NUH GELSİN DE TUFAN GÖRSÜN-5- Remzi BİLGET

NUH GELSİN DE TUFAN GÖRSÜN Ölüyoruz Birer Birer!.. Sabah olmuş sofranın başına toplanmışız, kahvaltı yapmaktayız. …