Denge Kürdistan Denge Kürdistan
İlgili Başlıklar
10 Şubat 1922 tarihinde [Türkiye] Büyük Millet Meclisi’nde Kürdistan’ın Muhtariyeti’ne Dair müzakere edilmiş olan Kanun Tasarısı’nın maddeleri:
1 – [Türkiye] Büyük Millet Meclisi, medeniyetin icapları gereğince Kürt milletinin ilerlemesini sağlama hedefi doğrultusunda, Kürt milleti için kendi milli ananeleriyle ahenk içinde bir muhtar idare kurma mesuliyetini üzerine almaktadır.
2 – Ekseriyetini Kürtlerin oluşturduğu havali için, Büyük Millet Meclisi’nin karar vereceği şekilde Türk veya Kürt olabilecek bir müfettişle birlikte bir Genel Vali, Kürt milletinin ileri gelenleri tarafından seçilebilecektir.
3 – Büyük Millet Meclisi de Genel Vali seçecektir. Bu kişi, tecrübeli bir idareci olmalı, şerefli bir isim ve Kürt milletinin hürmetini kazanmış bir şahıs olmalı.
4 – Genel Vali üç senelik bir müddet için tayin edilecek; vazife müddetinin bitiminde, [Kürt] Millet Meclisi tarafından, Kürt milletinin ekseriyeti eski Genel Vali’nin vazifede kalması arzusunda olmadıkça, yeni Genel Vali tayin edilecektir.
5 – Genel Vali’nin Kürt veya Türk olması, Büyük Millet Meclisi tarafından karara bağlanabilirse de seçim doğrudan doğruya Kürt Millet Meclisi tarafından yapılacaktır. Fakat Genel Vali, Genel Vali Vekili ve Müfettiş tayini hususu Ankara Hükümeti’nin tasdikine sunulacaktır.
6 – Kürt Millet Meclisi, Doğu vilayetlerinde genel seçim yoluyla kurulacak, Meclis’in görev süresi üç sene olacaktır. Meclis, her sene 1 Mart’ta toplanacak ve faaliyet süresi dört ay olacaktır. Ancak, Meclis, bu müddet zarfında gündemindeki işleri tamamlayamayacak olursa, üye sayısının salt çoğunluğunun isteği üzerine ve Genel Vali’nin tasdikiyle bu süre uzatılabilir.
7 – Genel Meclis, Doğu vilayetleri idaresinin gelir – gider bütçesini tetkik etmek ile sivil ve idari memurların karışmış oldukları haksızlıkları soruşturma hakkına sahip olacaktır. Meclis, ülkenin ilerlemesini ve refahını ilgilendiren kesin kararları alabilecek ve bu kararların tamamı, Büyük Millet Meclisi’nin bilgisi için Ankara Hükümeti’ne iletilecektir.
8 – Büyük Millet Meclisi, Genel Vali ve Kürt Meclisi arasındaki tüm anlaşmazlıklarda karar mercii olacak ve her iki taraf da kararlarına uymakla mesul olacaktır.
9 – Karma bir komisyon tarafından hudutların tesbitine bağlı olmak üzere, Kürdistan idari bölgesi, Van, Bitlis, Diyarbakır Vilayetleri ile Dersim sancağı ve mahdut kaza ve nahiyelerden mürekkep olacaktır.
10 – Kürdistan’ın idaresine ilişkin olarak, adli teşkilat, özel bölgeler için mahalli kullanımlara ahenkli bir şekilde kurulacaktır. Bu teşkilat şimdilik, ehliyetli memurlardan oluşacak ve yarısı Türk ve yarısı Kürt olacaktır. Türk memurların emekliliği halinde, yerlerine Kürt memurlar geçebilir.
11 – Bu kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, savaşa katkı şeklinde veya başka hiçbir şekilde vergi istenmeyecektir. Şimdiye kadar mecburi olan bütün mali katkılar, mahalli idarenin yetkisi dahilinde kaldırılacak, vergiler yılda bir kez ödenecektir. Vergiye tabi olacak net gelirlerin nispeti, Ankara Büyük Millet Meclisi ve Kürt Millet Meclisi mebuslarından mürekkep karma bir komisyon tarafından tesbit edilecektir.
12 – Doğu vilayetlerinde nizamı tesis etmek için bir jandarma kumandanlığı tesis edilecektir. Kürt Meclisi, bu teşkilatı idare edecek kanun hazırlamakla yükümlüdür. Fakat jandarma kuvvetlerinin genel kumandanlığı, barış tesis edilip isteyen herkes kendi ülkesine dönünceye kadar kıdemli Türk subaylarınnın idaresi altında olacaktır.
13 – Türk ordusunda bulunan bütün Kürt subayları ve askeri, barış tesis edilip herkes kendi ülkesine dönünceye kadar halihazırdaki vazifelerini terk etmeyeceklerdir.
14 – Barışın tesis edilmesinden itibaren, Harb – i Umuni’nin evvel ve sonra el koyulmuş bulunulan tüm hayvan ve malzemelerinin kıymetinin takdiri ilk iş olacak ve en geç oniki ay içinde bedelleri ödenecektir.
15 – Türk lisanı yalnızca Kürt Millet Meclisi, valilik hizmetleri ve Hükümet idaresinde kullanılacaktır. Ancak, okullarda Kürt lisanı ile öğrenim yapılabilir ve Vali de kullanımını teşvik edebilir. Fakat bu, gelecekte Kürt lisanının hükümetin resmi lisanı olması yönünde bir talebe temel teşkil etmemelidir.
16 – Kürt Millet Meclisi’nin birinci vazifesi, hukuk ve tıbbiye fakülteleri olan bir üniversite kurulması olmalıdır.
17 – Genel Vali’nin tasdiki olmaksızın ve Büyük Millet Meclisi ve Ankara Hükümeti’nin bilgisi haricinde Kürt Millet Meclisi tarafından hiçbir vergi yükümlülüğü getirilemez.
18 – Ankara’da bulunan Büyük Millet Meclisi ile istişarede bulunmak ve rızasını almaksızın hiçbir şekilde imtiyaz verilemez.
****
10 Şubat 1922 Günlü oturumda oylanan bu özerklik önergesi 64 red oyuna karşı 373 milletvekilinin oyuyla kabul ediliyor.
[Mustafa Kemal, Eskişehir – İzmit Konuşmaları (1923), 3. baskı, İst. 1999, Kaynak Yayınları, sf. 11]
Kaynak: Suat Parlar, Kürtler ve Türkler, Bağdat Yayınları, 1. basım, Eylül 2005, İstanbul, sayfa 634 – 636
